အပိုင္း-(၁)
အေမရိကျပည္သည္ကား မတရားအုပ္ခ်ဳပ္မႈ၊ လူတန္းစားကြာဟမႈ ႏွင့္ ကၽြန္စနစ္ရို႕အေၾကာင္းေျပာျပႏိုင္ေသာ
၀ထုတပုဒ္ပင္ျဖစ္ပါသည္။
ဤကေလာင္သွ်င္မ်ားႏွင့္
အျခားေသာသူရို႕က ၎ျပည္ဧ့ သမိုင္းကိုထုဆစ္ခကတ္သူမ်ားျဖစ္ျပီး
၎ႏိုင္ငံၾကီးျပဳျပင္ေျပာင္းလဲလာပံု၊
ရွင္သန္က်န္းမာလာပံု ျဖစ္စဥ္တိကို ေျပာျပခကတ္သည္။
(၁) ေဖးလ္လိစ္ ၀ွစ္ထ္ေလး (၁၇၅၃-၁၇၈၅)
 |
| Phillis Wheatley |
‘ေဖးလ္လိစ္ ၀ွစ္ထ္ေလး’ သည္ အေမရိကေရာက္ ပထမဆံုးကဗ်ာစာအုပ္ ထုတ္၀ီသူ လူမည္းစာရီးဆရာမတစ္ေယာက္ျဖစ္သည္။
(၁၇၅၃)ခုႏွစ္ဖြား ‘ေဖးလ္လိစ္’ ကို
အေနာက္အာဖရိကတစ္နီရာတြင္
မြီးဖြားျပီး နယူးအိင္ဂလန္သို႔ ခိုင္းကၽြန္အျဖစ္ေရာင္းခ်ျခင္းခံခရသည္။ ‘ဂၽြင္ ၀ွစ္ထ္ေလး’ က ၎ဧ့အိမ္သွ်င္မအတြက္ ‘ေဖးလ္လိစ္’ ကိုလက္ေဆာင္အျဖစ္ ၀ယ္၀ီးချခင္းျဖစ္ေသာ္လည္း
သူမကိုးႏွစ္သားအရြယ္တြင္
အဂၤလိပ္စာအျပင္ လတ္တိန္၊ ဂရိ၊ က်မ္းစာ ႏွင့္ ဂႏၱာ၀င္စာပီတခ်ိဳ႕ကို အသက္အရြယ္အငယ္ကပင္
သင္ၾကားခြင့္ရခသည္။ ကဗ်ာစာပီမ်ားကို တစ္ဆယ့္သံုးႏွစ္အရြယ္တြင္
စတင္ရီးသားချပီး “On the Death of the Rev. Mr. George
Whitefield” ကဗ်ာကို
နယူးေယြာက္၊ လန္ဒန္၊ ေဘာ္စတြင္ ႏွင့္ ေဖးလ္ဒယ္ဖီးယားျမိဳ႕တို႔တြင္
ျဖန္႔ခ်ီခသည္။
‘ေဖးလ္လိစ္’ သည္
ဇာအခ်ိန္က ခိုင္းကၽြန္ဘ၀မွ လြတ္ေျမာက္လားသည္ကို တိတိက်က်မေျပာႏိုင္ေကေလ့
‘ေမ့စ္စတာ
ႏွင့္ ေမ့စစ္ ေ၀ွးထ္ေလး’ ရို႕ သီးဆံုးလားျပီးေနာက္ စက္ျခဳပ္သမ၊ ကဗ်ာဆရာမတစ္ေယာက္အျဖစ္နန္႔
သူမဘ၀ကို ရပ္တည္ခရသည္။ ဆိုင္ေျခာက္ပိုင္သွ်င္
‘ဂၽြင္ပီတာစ္’ ႏွင့္
(၁၇၇၈)ခုႏွစ္တြင္ အိမ္ေထာင္က်ျပီး အေခ်သံုးေယာက္ထြန္းကားခပါေသာ္လည္း
ဆင္းရဲဒဏ္ေၾကာင့္ ငယ္ရြယ္စဥ္မွာပင္
သီဆံုးလားကတ္သည္။ ‘ေဖးလ္လိစ္’
ကိုယ္တိုင္ေလ့ အသက္သံုးဆယ့္တစ္ႏွစ္မွာ
ဘ၀တပါးသို႔ကူးေျပာင္းလားျပီး
သူမဧ့ကဗ်ာတိကို ဒုတိယထုတ္၀ီခြင့္ အစရွာမရျဖစ္ခရသည္။ သူမဧ့ကဗ်ာစာအုပ္သည္ ဘာသာရီး၊ ကိုယ္က်င့္တရားႏွင့္ အျခား ေျမာက္မ်ားစြာေသာအေၾကာင္းအရာမ်ားကိုသရုပ္ေဖာ္ထားသည္။
ထိုစာအုပ္ေၾကာင့္ပင္ ပထမဦးဆံုး စာအုပ္ထုတ္၀ီသူ အာဖရိကန္-အေမရိကန္ စာရီးဆရာမျဖစ္လာျခင္း
ျဖစ္သည္။ သူမကဗ်ာေၾကာင့္ တရားယံုးကေခၚယူျခင္းေလ့
ခံခရသည္။ ထိုစြပ္စြဲခ်က္တိကို ‘ေဖးလ္လိစ္’ ေခ်ပေျပာလိုက္စြာက
“ေဒေလာက္ေျပာင္ေျမာက္ေတကဗ်ာတိကို
တစ္ေယာက္လူမည္းေလ့ ရီးဖူးခဖို႔မဟုတ္” လတ္။
(၂) ေ၀းလီယမ္
၀ဲလ္စ္ ဘေရာင္း (၁၈၁၄?-၁၈၈၄)
 |
| William Wells Brown |
ခိုင္းကၽြန္တစ္ဦးျဖစ္သူ အမင္ ‘အလ္လိစ္ဘတ္(သ္)’
က ‘ေ၀းလီယမ္’ ကို လတ္ဇိန္းတြင္၊ ကန္တာ့ကီျမိဳ႕တြင္မီးဖြားသန္႔စင္ခသည္။
ႏွစ္ေပါင္း(၂၀)ေက်ာ္ ကၽြန္ဘ၀တြင္နီထိုင္ခရျပီး ၁၈၃၄ခုႏွစ္၊ ဂ်န္ႏ်ဴ၀ါရီလတြင္ လြတ္ေျမာက္ခြင့္ရသည္။
ျပီးေနာက္ ‘ေ၀းလီယမ္’ သည္ လြတ္ေျမာက္လာေသာ အျခားနည္းတူကၽြန္မ်ားအတြက္
ႏွႏွစ္ၾကာ ကူညီလုပ္ကိုင္ပီးယင္း
‘အလ္လိစ္ဘတ္(သ္) စပြင္နာ’ ဆိုသူမိမၼႏွင့္ အိမ္ေထာင္ရက္သားက်ျပီး
သမီးရတနာ သံုးေယာက္ထြန္းကားခသည္။
တဖန္ ဘာဖလိုသို႔ေျပာင္းရြီ႕ျပီး
ကၽြန္စနစ္တိုက္ဖ်က္ရီးလုပ္သားအျဖစ္ ၀ါဒဆိုးတိုက္ဖ်က္ရီးနည္းလမ္းေပါင္းစံုတြင္
ပါ၀င္လႈပ္ယွားခသူ တစ္ေယာက္ျဖစ္သည္။ ၁၈၄၃ခုႏွစ္ ႏြီရာသီတြင္ ဘာဖလိုျမိဳ႕က ကမကထလုပ္ျပီး ႏိုင္ငံလံုးဆိုင္ရာလူမည္းညီလာခံ(National
convention of colored citizens) ႏွင့္
ကၽြန္စနစ္တိုက္ဖ်က္ရီးညီလာခံ(National
antislavery convention)ကို
က်င္းပခသည္။ ထိုညီလာခံႏွစ္ခုလံုးသို႔
‘ေ၀းလီယမ္’ တက္ေရာက္ျပီး
‘ဖရတ္ဒေရ႕ခ္
ေဒါက္ဂလတ္စ္’ ၊ ‘ခ်ားလ္စ္ လန္ေနာ့စ္’
စေသာ ၀ါသနာတူလူမည္း ၀ါဒဆိုးတိုက္ဖ်က္ရီးသမားတိႏွင့္
သိကၽြမ္းခရသည္။
လက္ရာေပါင္းမ်ားစြာထုတ္လုပ္ႏိုင္ခသူ၊ ကိုယ္တိုင္ရီးအတၳဳပတၱိတစ္အုပ္၊
ျပဇတ္တစ္ပုဒ္၊ ၀ထုမ်ားႏွင့္ ကၽြန္စနစ္ဆန္႔က်င္ရီးစာပီမ်ားကို
ရီးသားခသူတစ္ေယာက္လည္းျဖစ္သည္။
“Clotel” ဆိုေသာ၀ထုစာအုပ္သည္
ပထမဦးဆံုး ထုတ္၀ီေသာ ၀ထုစာအုပ္ျဖစ္ျပီး ယင္းစာအုပ္ေၾကာင့္ပင္
နာမည္ၾကီးလာရသည္။ “Clotel” သည္ “The President’s Daughter” အျဖစ္လူသိမ်ားျပီး ‘ေသာမတ္စ္ ဂ်တ္ဖရြင္’ ဧ့ လက္မထပ္ပဲမြီးေသာသမီးအေၾကာင္း၊ အေမရိကန္ေခါင္းေဆာင္ၾကီးရို႕ဧ့
က်င့္၀တ္ႏွင့္ ဘန္ဒတ္(ကျပား)အေခ်သူငယ္ရို႕
တန္းတူညီမွ်ခံစားခြင့္မရျခင္း
ဇတ္လမ္းရို႕ကို ေပၚေပၚလြင္လြင္ရီးသားထားေသာ
စာအုပ္ျဖစ္သည္။
(၃) ဖရတ္ဒေရ႕ခ္ ေဒါက္ဂလတ္စ္ (၁၈၁၈-၁၈၉၅)
 |
| Frederick Douglass |
စာရီးဆရာ၊ ၀ါဒဆိုးတိုက္ဖ်က္ရီးသမား၊ စကားေျပာလူရည္ခၽြန္ျဖစ္သူ
‘ေဒါက္ဂလတ္စ္’ သည္
ဆယ့္ကိုးရာစု အေမရိကန္လူမည္းေခါင္းေဆာင္မ်ားထဲတြင္
အလြန္အေရးပါသူတစ္ဦးျဖစ္သည္။
ကၽြန္တစ္ေယာက္ဧ့ သားျဖစ္သည္။ အသက္ႏွစ္ဆယ္အရြယ္တြင္
ကၽြန္ဘ၀မွလြတ္ေျမာက္ခြင့္ရျပီး
‘အတ္ဘရာဟမ္
လိင္ကြင္း’ ဧ့ အၾကံပီးလည္းျဖစ္ခဖူးသည္။ ျပည္တြင္းစစ္ကို မားမားမတ္မတ္ေထာက္ခံျပီး
ႏိုင္ငံရီးေခါင္းေဆာင္အျဖစ္လည္းေကာင္း၊
တပ္သားစုေဆာင္းရီးလုပ္ငန္းမ်ားတြင္ေလ့
တာ၀န္ထမ္းေဆာင္ခသည္။ “ေျမာက္အရပ္က ၾကယ္” The North Star သတင္းစာကို ဆယ့္ေျခာက္ႏွစ္တိတိထုတ္၀ီချပီး
၎သည္ကၽြန္စနစ္ဖ်က္သိမ္းရီးလမ္းေၾကာင္းအတြက္
အားျပင္းေသာသတင္းစာေစာင္ျဖစ္ခသည္။
နာမည္အၾကီးဆံုးသူ႔အလုပ္တိက ကိုယ္တိုင္ရီးအတၳဳပတၱိ
သံုးအုပ္ျဖစ္ပါသည္။ “အေမရိကန္ ကၽြန္သေဘာက္” (An American Slave-1845) ၊ “ငါ့ဘ၀ကၽြန္ ငါ့ဘ၀လြတ္တမ္း” (My Bondage and My Freedom-1855) ၊ “ဖရတ္ဒေရ႕ခ္ ေဒါက္ဂလတ္စ္ ႏွင့္ ျဖတ္သန္းခသူ႔ဘ၀” (The Life and Times of Frederick
Douglass-1881) ။ ထိုစာအုပ္မ်ားသည္
အေမရိကန္ႏိုင္ငံဧ့ ကၽြန္စနစ္ႏွင့္လူမ်ိဳးရီး
ခြဲျခားမႈမ်ားကို ေျပာျပႏိုင္ေသာ အေကာင္းဆံုးဂႏၱာ၀င္ အတၳဳပတၱိမ်ားပင္ျဖစ္ပါသည္။
ဂိုက္နန္႔ေျပာရဖို႔ဆိုေက ‘ေဒါက္ဂလတ္စ္’ သည္သေရာ္မႈကၽြမ္းက်င္ပုဂၢိဳလ္တေယာက္ျဖစ္ပါသည္။
“ေလးရက္ဂ်ဴလိုင္”
(Fourth of July) သည္
သူဧ့ ၁၈၅၂ခုႏွစ္က နာမည္ၾကီးမိန္႔ခြန္းတခုျဖစ္ပါသည္။
‘ေဒါက္ကလတ္စ္’ ေၾကြးေၾကာ္လိုက္စြာက
“ေလးရက္ဂ်ဴလိုင္က မင္းကိစၥရာ ငါ့ကိစၥမဟုတ္၊ မင္းရို႕ပ်ာယ္ေပ်ာ္ကတ္
ငါကေတာ့ေဒမွာရင္ကြဲပက္လက္”
ဂ်ဴလိုင္လ ေလးရက္နိ႔သည္ အေမရိကန္ႏိုင္ငံဧ့ လြတ္လပ္ရီးနိ႔ျဖစ္ပါသည္။
နီေတာက္ၾကယ္
၂၉.၀၁.၂၀၁၃
ကိုးကားခ်က္
1.
www.brighthubeducation.com/homework-help-literature/127724-african-american-revolutionists-and-writers
2.
www.poets.org/poet.php/prmPID/431
3.
http://docsouth.unc.edu/fpn/brownw/bio.html
4.
www.history.com/topics/frederick-douglass
.jpg)