အာဖရိကန္-အေမရိကန္ တိုင္းျပည္တခြင္ ေတာ္လွန္သူႏွင့္ ကေလာင္သွ်င္

 အပိုင္း-(၂)

(၄) လန္စတန္ ဟ်ဴးခ်္ (၁၉၀၂-၁၉၆၇)

Langston hughes

 

ေဖဗ်ဴ၀ါရီ (၁) ရက္နိန္႔၊ ၁၉၀၂ ခုႏွစ္

 

ဂ်ိမ္းစ္ လန္စတန္ ဟ်ဴးခ်္ကို မစ္ဇိုရီျပည္နယ္၊ ဂ်ိဳဖလိန္ျမိဳ႕တြင္ မြီးဖြားသန္႔စင္ျပီး ေကာင္းမၾကာခင္မွာပင္ သူ႔ဧ့မိဖ ႏွစ္ပါးလမ္းခြဲခကတ္သျဖင့္ ဟ်ဴးခ်္သည္ အသက္(၁၃)ႏွစ္အရြယ္အထိ အေဘာင္မႏွင့္ ၾကီးျပင္းလာရသူျဖစ္သည္။ လိန္ကြင္းျမိဳ႕သို႔ အီးေယာင္မိသားစုႏွင့္ နီထိုင္ရန္ေျပာင္းရြိျပီးေနာက္ပိုင္းမွာ ဟ်ဴးခ်္သည္ ကဗ်ာမ်ားကို စတင္ရီးသားလီသည္။ လိန္ကြင္းတကၠသိုလ္တြင္ ေကာလိပ္ပညာကို ျပီးစီးခသူ ဟ်ဴးခ်္သည္ အကူထမင္းခ်က္၊ ေလာင္ဒရီအလုပ္၊ စားပြဲထိုး အလုပ္တိကို သေဘၤာလိုက္ယင္းလုပ္ကိုင္ျပီး ယူရို-အာဖရိကတိုက္ မ်ားသို႔ သံုးႏွစ္ၾကာလွည့္ပတ္နီခသည္။ ၁၉၆၂ ခုႏွစ္မွာကား ၀ဲရီဘလူးစ္ (Weary Blues) လို႔နာမည္ပီးထားေရ ေတးဂီတေနာက္ခံပါ ကဗ်ာစာအုပ္ကို ထုတ္လုပ္ႏိုင္ခသည္။

ေပါလ္ေလာရန္႔စ္ ဒင္းဘား၊ ကားလ္ ဆန္ဘဂ္ ႏွင့္ ၀ဲလ္၀ွိမန္း ရို႕သည္ သူ႔ကိုပထမဦးဆံုး လႊမ္းမိုးခသူမ်ားျဖစ္သည္ဟုဆိုလာေသာ ဟ်ဴးခ်္သည္ ဂ်တ္စ္မ်ဴးဇိ ကိုႏွစ္သက္သူျဖစ္ပါသည္။ ၎ရီးသားခေသာ ၀ထု၊ ပံုျပင္တို၊ ျပဇတ္ႏွင့္ ကဗ်ာ အင္တန္အမ်ားအျပားတြင္ ဂ်တ္စ္မ်ဴးဇိဧ့ အရသာမ်ားကိုတြိရတတ္သည္။ ဟ်ဴးခ္  အရီးအသားမ်ားကို လိလာၾကည့္လွ်င္ သူသည္ ကိုယ္ပိုင္အျဖစ္အပ်က္ႏွင့္ လူမည္းမ်ိဳးႏြယ္တစ္ခုလံုး အတြိအၾကံဳတိကို သီးျခားမထားဘဲ နီကရိုးလူမ်ိဳးရို႕ ဘ၀နီထိုင္မႈအႏုပညာ၊ ဇာတိ ထံုးတမ္းစဥ္လာမ်ား၊ ပူပင္ဆင္းရဲေသာကမ်ားႏွင့္ မိမိရို႕ဘာသာစကား၊စာပီ ႏွင့္ ဂီတသုခုမ ရို႕အားခ်စ္ျမတ္ႏိုးပံုတိကို ထင္ထင္ရွားရွားပံုေဖၚရီးသားတတ္သူ ျဖစ္သည္။ 

ဟ်ဴးခ်္ဧ့ စာပီႏွင့္အႏုပညာဖန္တီးမႈသည္ ဟာလမ္(Harlem Renaissance) လူထုလႈပ္ယွားမႈၾကီးအတြက္ အေထာက္အပံ့တစ္ခုျဖစ္ချပီး ယင္းေနာက္ပိုင္းတြင္ ဟ်ဴးခ္ကို ဂုဏ္ျပဳေသာအားျဖင့္လည္းေကာင္း၊ သမိုင္းမွတ္တိုင္တစ္ခုအျဖစ္လည္းေကာင္း  သူနီထိုင္ခေသာ နယူးေယြာက္ျမိဳ႕၊ ဟာလမ္-အရွိ ၁၂၇ လမ္းကို ဟ်ဴးခ်္နာမည္ျဖင့္ လန္စတန္ ဟ်ဴးခ္လမ္း (Langston Hughes Place) ဟုေျပာင္းလဲေခၚေ၀ၚစီခသည္။

“ႏွခမ္းစမွာ ရယ္လ်က္ပါ” (Not Without Laughter) ၊ “ရိုးစင္းမႈ စာအုပ္တြဲ” (Simple Books: Simple Speaks His Mind, Simple Stakes a Claim, Simple Takes a Wife and Simple’s Uncle Sam) ရို႕သည္ သူဧ့ ေက်ာ္ၾကားေသာ ထုတ္၀ီမႈမ်ားျဖစ္သည္။

(၅) အဲလတ္စ္ ေဟးေလး (၁၉၂၁-၁၉၉၂)

Alex Haley

ေက်ာင္းဆရာမ သားျဖစ္သူ ေဟးေလးသည္ ပါရမီထူးျခားသူတစ္ေယာက္ျဖစ္သည္။ သူ႕ကို ၾသဂတ္စ္လ၊ ၁၉၂၁ ခုႏွစ္တြင္ နယူးေယြာက္ျမိဳ႕မွာ မြီးဖြားခသည္။ အသက္ (၁၇)ႏွစ္အရြယ္တြင္ ေကာလိပ္ေက်ာင္းမွ ထြက္ျပီး ကမ္းရိုးတန္းရီတပ္စခန္းတစ္ခုတြင္ စတင္အမႈထမ္းလီသည္။ သေဘၤာထက္တြင္ ပ်င္းစရာအခ်ိန္မဟိရလီေအာင္ ၀ထုတိုမ်ား၊ ေဆာင္းပါးမ်ား ရီးသားျပီး မဂၢဇိင္းတိုက္မ်ားသို႔ စာမူတိ ပီးပို႔ခသည္။ အၾကိမ္ေပါင္းမ်ားစြာ အျငင္းခံခရသည္။ တစ္ပုဒ္စ ႏွစ္ပုဒ္စ အရြီးခ်ယ္ခံခရသည္။ ယင္းခ်င့္သည္ပင္ ေဟးေလးကို စာဆက္ရီးဖို႔ အားျဖစ္စီခသည္။

ရီတပ္စခန္းကနီ အနားယူျပီးနာ အလြတ္တမ္းစာရီးဆရာအျဖစ္ ဘ၀ကိုရပ္တည္ဖို႔ၾကိဳးစားခသည္။ ၁၉၆၂ ခုႏွစ္တြင္ ကမၻာေက်ာ္ ပုဂၢိဳလ္တစ္ခ်ိဳ႕ႏွင့္အိန္တာဗ်ဴးရန္အစီအစဥ္တစ္ခုကို ပေလးဘြိဳင္း မဂၢဇိင္းမွ ကမ္းလွမ္းလာျခင္းသည္ ေဟးေလးဘ၀အတြက္ ေကာင္းေသာလႈပ္ခတ္မႈၾကီးတစ္ခုျဖစ္သည္။ မာတိန္ လူသာကိန္း ဂ်ဴနီယာ၊ ဆမ္မီ ဒတ္ဗစ္စ္ ဂ်ဴနီယာ၊ ကြိန္စီ ဂ်ဴန္း စေသာ လူထုေခါင္းေဆာင္၊ စံျပပုဂၢိဳလ္မ်ားႏွင့္ အိန္တာဗ်ဴးစီးရီး တစ္ခုကို ေအာင္ေအာင္ျမင္ျမင္ထုတ္လုပ္ႏိုင္ခသည္။ ယင္းေနာက္ သူရီးသားခေသာ “မဲလ္ကြင္မ္ အိတ္စ္ဧ့ အတၳဳပတၱိ” (The Autobiography of Malcolm X)ကို ၂၀ရာစု အတြင္း အေကာင္းဆံုး ရသလြန္စာအမ်ိဳးအစားအျဖစ္ အသိအမွတ္ျပဳထားေသာ အေကာင္းဆံုးဆယ္ဂဏန္းထဲတြင္ ပါ၀င္သည္ဟု တိုင္းမ္မဂၢဇိင္းက ေဖာ္ျပခသည္။

ေဟးေလးဘ၀မွာ စာရီးရျခင္းဧ့ အဓိကရည္ရြယ္ခ်က္တစ္ခုဟိခသည္။ ယင္းခ်င့္မွာ လူမည္းရို႕ဘ၀ အဆင့္အတန္းကို ျမွင့္တင္ပီးဖို႔ပင္ျဖစ္သည္။ သူက “ငါ ေဖ့သာဇာေလာက္ရွာႏိုင္ျခင္း၊ ဇာေလာက္ပြားေအာင္လုပ္ႏိုင္ျခင္း ဆိုစြာေရ တြိဖူးသမွ်လူမည္းတိထဲက အသိၾကြယ္သူပါ၊ အသိနည္းသူတိပါ မင္းအတြက္ ငါရို႕ဂုဏ္ယူပါေရ လို႔ ေျပာလာစြာနန္႔ ႏႈိင္းယွဥ္လိုက္ေက တစ္ခုေခ်ေလ့မဟုတ္၊ လူတိဘ၀ ျမင့္မားဖို႔အတြက္ တစ္ခုခုလုပ္ပီးရစြာကို ငါ့ကို အားဟိစီေရ” လို႔ ေျပာခဖူးပါသည္။

(၆) ဂ်ိမ္းစ္ ေဘာလ္၀ိန္း (၁၉၂၄-၁၉၈၇)

James Baldwin

၁၉၂၄ခုႏွစ္ဖြား ေဘာလ္၀ိန္းသည္ နယူးေယြာက္သားတစ္ေယာက္ျဖစ္သည္။ ျပဇတ္၊ ၀ထုမ်ားကိုရီးသားချပီး ၂၀ရာစု အေကာင္းဆံုး စာရီးဆရာအျဖစ္သတ္မွတ္ခံရျပီး စာပီရပ္၀န္းသစ္တစ္ခုကို ထူေထာင္ႏိုင္ခသူျဖစ္သည္။ ေဘာလ္၀ိန္းသည္ အေမရိကတိုက္မွာနီထုိင္ေရ လူမည္းတိဘ၀ဇတ္လမ္း၊ လူနီမႈအဆင့္အတန္း ႏွင့္ အမ်ိဳးသားရီးဆိုင္ရာ အခန္းက႑မ်ားကို ရႊမ္းနီေအာင္ ရီးထားခသည္။ အငယ္ေခ်ခါကပင္ စာဖတ္၀ါသနာၾကီးသူတစ္ေယာက္ျဖစ္သည္။ ‘ဒီ၀ိစ္ လိန္ကြင္း’အထက္တန္းေက်ာင္းတြင္ တက္ေရာက္ချပီး ယင္းအခ်ိန္ကပင္ ကေလာင္စြမ္းထက္သူတစ္ေယာက္လည္းျဖစ္သည္။ ေက်ာင္းမဂၢဇိင္းမွာ ေနာင္အနာဂါတ္တြင္ ၾကယ္တစ္ပြင့္ျဖစ္လာမည့္ဓါတ္ပံုဆရာ ရိစ္ခ်ဒ္ အဲဗီဒြင္ ႏွင့္ တတူအလုပ္လုပ္ချပီး ကဗ်ာမ်ား၊ ၀ထုတိုမ်ားႏွင့္ ျပဇတ္မ်ားကို ထည့္သြင္းရီးသားခသည္။ အသက္အရြယ္အငယ္ႏွင့္ အင္တန္စာပီခရီးေရာက္သူ ျဖစ္လီသည္။ အထက္တန္းေက်ာင္းအျပီးမွာ မိသားစုအတြက္ ေကာလိပ္မတက္ႏိုင္ဘဲ အလုပ္ေပါင္းစံု၀င္လုပ္ခရသည္။ အာဖရိကန္-အေမရိကန္တစ္ေယာက္ျဖစ္ေသာေၾကာင့္ ႏွိမ့္ခ်ဆက္ဆံမႈတိ၊ အႏိုင္စားမႈတိ ကိုခံခရသည္။

အႏုပညာသမား၊ စာပီသမားတိနန္႔ နီးစပ္ရာရြာေခ်တစ္ခုကိုေျပာင္းရြိနီထုိင္ျပီးေနာက္ ေဘာလ္၀ိန္းသည္ စာရီးဆရာ ရိခ်က္ ရိုက္ ႏွင့္မိတ္ဆြီျဖစ္ရာက ဖဲလ္လိုးခ်ိစ္ ပရိုဂမ္တစ္ခုကိုတက္ေရာက္ႏိုင္ခသည္။ သေနးယွိန္း၊ ပါသွ်န္း ရီဗ်ဴး ႏွင့္ ကြင္မန္ထရီ လစဥ္ထုတ္သတင္းစာမ်ားတြင္ ပင္တိုင္စာရီးဆရာအျဖစ္ေလ့ ရည္တည္ခသည္။ သံုးႏွစ္ၾကာျပီးေနာက္ အေျပာင္းအလဲတစ္ခုႏွင့္ၾကံဳရသည္။ ျပင္သစ္သို႔ အျခားဖဲလ္လိုးခ်ိစ္ တစ္ခုထပ္လားရျပီး ယင္းက ေဘာလ္၀ိန္းကို ကိုယ္တိုင္ၾကံဳရအျဖစ္အပ်က္တိအေၾကာင္းပိုလို႔ရီးျဖစ္စီသည္။

 

“ပင္လယ္ၾကီးအျခားတစ္ဖက္ကနီ ကိုယ့္စြာကိုျပည္ၾကည့္ေရခါ ငါဇာတိက ဇာဆိုစြာ ယွင္းယွင္းလင္းလင္းသိလိုက္ရေရ။ ငါစြာ ကၽြန္တစ္ေယာက္ဧ့ ျမီး၊ ငါစြာ စာရီးဆရာ”။

‘ထိုး ေတာင္ထိပ္ထိတက္လို႔ေျပာ’ (Go Tell It on the Mountain) သည္ ပဌမဆံုးကိုယ္တိုင္ရီး အတၳဳပတၱိတစ္အုပ္ျဖစ္လီသည္။ ‘ရွိဆက္လို႔စာရီးဖို႔ဆိုခေက ေဒစာအုပ္စြာမျဖစ္မနီရီးရဖို႔စာအုပ္၊ ငါ့ကို အနာတရျဖစ္စီေရ အရာတိကိုရင္ဆိုင္ရဖို႔၊ ဘာဘာနန္႔ေလ့သြင့္’ ဆိုပနာ ေနာက္ပိုင္းမွာ ေဘာလ္၀ိန္းကိုယ္တိုင္ ၀န္ခံခသည္။

နီေတာက္ၾကယ္

၂၂၊၀၂၊၂၀၁၃

ကိုးကားခ်က္

http://www.brighthubeducation.com/homework-help-literature/127724-african-american-revolutionists-and-writers/

http://www.poets.org/poet.php/prmPID/83

http://www.biography.com/people/alex-haley-39420

http://www.biography.com/people/james-baldwin-9196635